Merhum Nezih Demirkent’in 17 Ağustos 1999 Zelzelesi sonrası yazısı

Bir zelzele yaşandı, bugüne kadar olanlardan çok farklı bir olayla karşılaşan medya haberleşme konusunda devlet kuruluşlarından daha başarılıydı. Günlerce bölge ile bağlantısı sağlayamayan hükümet, haberleşmek için bazen televizyonları kullanmak zorunda kaldı. Buna karşılık çabucak her özel televizyon kuruluşu olayın ardından uydu yoluyla haber verdi, manzara gösterdi. Sarsıntının birinci dakikalarında birinci haberi TGRT verirken, sunucunun sesi titriyordu. Bu istikametten görsel ve yazılı medyanın misyonunu yaptığını söylemek yanlışsız olur.

İlk haberlerden sonra bölgenin muhtaçlıkları yeniden medya aracılığıyla duyuruldu. Sarsıntı bölgesindeki beşerler da çok defa medyadan yardım istediler, günler sonra da medya olup bitenleri bilimsel taraftan açıklarken, gelecekte yapılması gerekenler konusunda da ikazlarda bulundu. Bu bakımdan da medyayı kutlamak gerekir. Fazla ayrım yapmaya kalkışmadan televizyonların imtihanı muvaffakiyetle verdiklerini söyleyebiliriz.

Tek kusur bölgeye gidenlerin daha evvel bilgi sahibi olmamalarıydı, bu yüzden olup bitenleri yahut duyduklarını aktardılar, bunu doğal karşılamak gerekir. Zelzele umulmadık bir olaydır. Buna karşılık yazılı medya epey güç günler geçirdi. Televizyonların verdiği haberlere yeni boyutlar getirmekte zorlandı. Karamsarlıktan kurtulamadı. Sarsıntı sonrası optimist haber vermek isteyen Sabah’ın bir kurtarma operasyonu sonrası babanın çocukları ile buluşmasını gösteren fotoğrafları medya tarihinde yer alacak ölçüdeydi.

Yıllar evvel yaşanan Üsküp zelzelesinden sonra bir Fransız gazetesi ölenlerin yerine kurtulanların sayısını vererek umut vermişti, biz bu türlü bir haber yapmayı düşünmedik, zira olayın içinde yaşıyorduk. Vakit zaman yanlış bilgilendirmeler de oldu, ölen medya mensupları çıktı ve bu ortada medya yeniden kolaylıkla suçlandı.

Yazılı basın felâket haberi vermemek için çalıştı fakat imkan yoktu. Zelzele, daha sonra TÜPRAŞ yangını ve akabinde görülen tertip bozukluğu ve salgın hastalık korkusu medyayı da etkiledi. Buna karşılık hükümet medyayı eleştirerek günah çıkarttı. Moral bozucu haber verilmemesini isteyenler, medyayı önemli bir sorumluluk içinde çalışmaya davet ederken, kendileri sorumsuzluk içindeydi.

Ölü sayısının durmaksızın artması ve pek çok bölgeye müdahale edilemeyişi bir yana, harika hâl ilan edilmemesi devletin aczini gösterdi. Bu ortada sorumsuz yayıncılık da vardı. Özeleştiri yapılırsa müzik kanallarının günlerce bu ülkede hiçbir şey olmamış üzere yayın yapması yansılara yol açtı.

Star Gazetesi, Çeşme’de eğlenenleri ayıplarken, birebir kümeye ilişkin Kral TV’nin sarsıntıdan çok sonra etkilendiğini fark etmedi. Keza sağ basın hükümeti yerle bir etmek için ne gerekiyorsa yazdı. “Hükümet enkazın altında kaldı” denilirken, askere yönelik anlamsız bir yayıncılık yapanlar kişiliklerini ve niyetlerini ortaya koymuş oldular. Akit, Yeni Şafak ve Ulusal Gazete pekâlâ öbür medya kuruluşları üzere daha ağırbaşlı yayın yapabilirlerdi, particilik tarafları yahut lâiklik tersi inançları her vakit olduğu üzere ağır basınca farklı kelamlar ettiler.

Çok bilmiş köşe yazarları

Deprem, mahallî medyayı da ziyadesiyle vurdu. Bölgedeki gazeteler yayınlarını tatil etmek zorunda kaldılar. Bölgeye giden gazeteleri satmak sorun oldu. Ölen ve yaralanan bayiler vardı. Bu ortada CNN üzere çok önemli bir haber kuruluşu da yanlış bilgi sundu ve sonra özür dilemek zorunda kaldı. Türk medyası ise gördüklerini aktarmakla yetindi, olaya ışık tutmaya uğraş etti. Saatler süren kesintisiz canlı yayınlarda irtibatın gücü ortaya konuldu.

Her vesileyle tenkit alan medyanın küçük bir kısmı dışında başarılı bir habercilik yaptığını kabul etmeliyiz. Felâket habercisi birkaç kuruluş dışında medya misyon başındaydı. Muharrirler sarsıntı bölgelerine gitti, bilim adamlarının kanıları yansıtıldı ve çoğunluk olup bitenlerden hisse çıkarmayı düşünmedi.

Medya dördüncü kuvvet olma özelliğini korudu, aksini yapanların kimler olduğu malûm, onları kesinlikle izlemek zorunda değiliz. Hatta onları boykot etmeyi gerekli görüyoruz. Bu ortada TRT’nin yardım toplamak için başlattığı teşebbüsün giderek iane toplama haline dönüşmesinden rahatsız olduk. Yardımlar devlet eliyle toplansa düzgün olurdu. Gerçekten gazeteler ve özel televizyonlar bu türlü bir teşebbüse kalkışmadılar.

TRT ise dakikalarca elli, yüz milyon bağışta bulunanları ekrana getirdi. Yardıma muhtaç hâle düşenlerin bundan rahatsız olduklarını sanıyoruz. Gazeteler, bağlantı kuruluşları bu işlerde aracılık yapar, direkt devreye girmeyi düşünenlerse kendileri öncülük eder. Buna karşın âlâ niyetli bir teşebbüs olduğuna inanarak TRT’den de daha yeterli habercilik beklendiğini belirtmekte yarar görüyorum.

Deprem konusunda yanlış yapan yeniden köşe yazılarıydı. Kandilli Rasathanesi Müdürü’nün yaptığı açıklamayı eleştirenler, haksız kelamlar ettiler. Işıkara açıklama yapmasa daha yanlışsız bir iş mi yapmış olacaktı. Geceyi panikleyerek sokakta geçirenlerin başına felâket gelmedi, ya aksi olsaydı; o vakit bu köşe müellifleri neler yazacaklardı.

Doğruluk ve dürüstlük prim alacağına tenkit konusu oldu. Yalnızca Güngör Mengi uygar bir üslûpla sonraki günü özür diledi, başkaları çok bilmişliklerini sürdürdüler. Allah’tan bu ortada kimi köşe müellifleri da Işıkara’yı kutlayan yazılar yazdı. NTV’nin halkın sesi büyük ilgi topladı. TGRT’nin İHA aracılığıyla elde ettiği üstünlük bir kere daha yaşandı. ATV’deki sualtı manzaraları olağanüstüydü. Reytinge değer verenler için kelam söylemeyi fuzuli buluyoruz. Onlar bu sefer meyyit soyucular üzere davrandılar, istismar yaptılar ve utanılacak bir yayıncılığa imza attılar.

Manşetten kıymetli fotoğraf

Deprem öncesi günlerde, medyada bir kare fotoğraf sarsıntı yarattı. Adada çekilen Demirel aile fotoğrafı büyük yankılara yol açtı. Bilhassa Hürriyet ve Milliyet bu hususta suçlamalarda bulundu. Haklılık hissesi vardı. İsimleri birtakım olaylara karışmış bireylerin yer aldığı bir kare fotoğraf çok manalıydı. Sayfayı çizen sıradan bir fotoğrafı birinci sayfaya alarak büyütmüş ve altına yalnızca bir resimaltı yazmıştı. Bu görünen Türkiye’nin fotoğrafı olmalıydı. Daha sonraları başka gazeteler de bu bahse yer ayırdı.

Milliyet ve Hürriyet’te enteresan yazılar çıktı. İnsanların hangi karede yer alması gerektiği sorgulandı. Habercilik buydu. Fotoğrafın çekilmesinde büyük bir özellik yoktu ancak kullanılış biçimi manalıydı ve ses getirdi. Haberin olmadığı vakitlerde bir kare fotoğraf çok iş yapabilirdi. Artık hafızalarda bir fotoğraf var. Demirel’in tabiriyle aile fotoğrafı, fakat aile içine alınan bireyler toplumun reaksiyonunu çeken işadamları.

Fatih Altaylı, “Bak bak gül, bak bak ağla” diye yazdığı yazısıyla çok kişinin hislerine tercüman oldu. Yorum yapmak bu türlü olmalıydı. Sarsıntı olmasaydı bu fotoğrafın tartışması daha sürerdi. Lakin buna karşın sarsıntı sonrası kimi yazılar yeniden fotoğrafla bağdaştırıldı. Türkiye’de var olan zihniyet eleştirildi. Gelecek yıllara yönelik hafızalarda yer edecek bir gazetecilik yapıldı. Artık bunu tartışmanın faydası yok; yalnızca şeffaf devlet anlayışı denilen budur. Bir çift kelam yahut bir kare fotoğraf olup bitenlerin aktarılmasına yetmektedir. Sıkıntı olan da bunu başarmaktır.

Radikal Gazetesi yöneticilerini kutlamak gerekir. Çok sefer manşet kelamlarıyla yapmak istediklerini bu sefer fotoğrafla gerçekleştirdiler.

Zaman aşımıyla gelen ayıp

Ve hafta başında Abdi İpekçi davası vakit aşımına uğrayarak kapatıldı. Bunu içimize sindirmek mümkün değil. Yıllardır bu uğurda çaba gösteren İpekçi ailesi ve Abdi’nin yakınları güçlü devlete teslim oldular. Hukukun üstünlüğünü savunanlar, hukuk kurallarını çiğneyerek hukuku ihlâl ettiler. Alınan tabirler kayboldu, şahitler korunmadı ve elde kâfi kanıt olmadığı için katiller sokağa salıverildi.

Yıllarca bu ülkeye hizmet veren, gazetecilik yapan Abdi’nin katli, basın tarihimizde başlı başına destan olarak kalacaktır. Bu destan devletin ayıbıdır. Katillerin nasıl korunduğunun dokümanıdır. Yirmi yıl evvel plânlanan bir cinayetin nasıl örtbas edildiğini öğrenmek isteyenler, yıllar geçse de bu olayı sorgulamak gereksinimini duyacaklardır.

Medyayı hafife alarak, olaylara istikamet vererek toplumu yanlış bilgilendirmek isteyenler gün gelecek mahkûm olacak, mahçup duruma düşeceklerdir. Demokrasilerde olayları istediğiniz üzere örtbas edemezsiniz. Bugünkü şartlar buna elvermiş olsa da gelecekte nelerin olacağı belirli değildir. Abdi İpekçi üzere Çetin Emeç ve Uğur Mumcu da hiç yoktan öldürülmüşlerdir. Medyayı yok etme fikrine sahip olanlar, her vakit olacaktır lakin onların daima başarılı olmaları düşünülemez, er geç her şeyin hesabı verilecektir.

Depremle birlikte tarihe terk edilen bu olayın ileride üstüne gidilecek ve hatalılar mahkûm edilmeseler bile hatalı olarak yaşamaya mahkûm kalacaklardır, üstelik hatalıların ortasına yenileri eklenecektir. Acılı bir hafta geçirdik. Bu satırları yazarken hâlâ medyayı eleştirenler var. Bundan sonra da olacaktır, lakin her seferinde tekrar edilmesinde fayda olan bir olgu “Ya medya olmasaydı?” sorusudur.

Toprak altında günlerce yaşayanların, kurtuldukları halde bakımsızlıktan ölenlerin, hazır fırsat doğdu diye soygun yapmaya kalkışanların ve rahat koltuklarında oturarak ahkâm kesenlerin bir gün topluma hesap vermek zorunda kalacakları asla unutulmamalıdır. Bunun tek takipçisi medya olacaktır.

Kötü müteahhiti tanıtan medyadır, yardım bekleyeni hatırlatan tekrar medya olacaktır. Bizi istediğiniz kadar eleştirebilirsiniz. Fakat varlığımızın ehemmiyetini göz arkası etmeyiniz, bizim ortamızda da birkaç soysuz varsa buna imkan tanımayın. Bunun tahlili yalnızca onlara ilgi göstermemek, ürettiklerine talip olmamaktadır.

Gelişen toplumlar bunu yapmaktadır. Günahımız ve sevabımızla makus günler yaşadık, yaşamayı sürdürüyoruz. Türkiye’nin el ele vermesini isteyenler, öncelikle irtibata hürmet duymalı ve insanları haberden yoksun bırakmamalıdır. Son zelzelede bunu bir kere daha yaşadık. İki gün boyunca dünya ile bağlantılarımız koptu ve ne olduysa o müddette oldu. Biraz daha haber, biraz daha umuttur, biraz daha güçlü olmak daha fazla haberleşmektir…

(24 Ağustos 1999) Nezih Demirkent