Nurdoğan ARSLAN ERGÜN
Türkiye, 6 Şubat sabahı bir kere daha zelzele gerçeği ile yüzleşti, binlerce canını enkaz altında yitirdi. Kahramanmaraş Pazarcık ve Elbistan merkezli olarak art geriye meydana gelen zelzelelerde yaklaşık 30 bin bina enkaza dönerken en az 300 bin konut kullanılamaz hale geldi. Tüm bu yıkımlarda ‘yüzyılın felaketi’ olarak nitelendirilen zelzelelerin şiddeti kadar ‘işini layıkıyla’ yapmayanların hissesi da büyük oldu. 80 yıldır zelzele şartnamesi bulunan, 1999 Gölcük Sarsıntısı sonrasında yönetmeliklerin yenilendiği Türkiye’de yeni binalarda dahi bu derece büyük yıkımların yaşanması, büyük ihmaller silsilesinin varlığını da gün yüzüne çıkardı. Çünkü birebir sarsıntılarda, etrafındaki tüm yapılar yıkılırken ayakta kalan TOKİ konutları, Kahramanmaraş İnşaat Mühendisleri Odası, Adıyaman Komagene Kültür Merkezi, Malatya Hastanesi üzere binalar, bu ihmalleri doğrular nitelikte.
Tünel kalıp, yüksek beton dayanımı
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Toplu Konut Yönetimi Başkanlığınca (TOKİ), Kahramanmaraş merkezli sarsıntının yaşandığı 10 vilayette inşa edilen 133 bin 759 konutun, sarsıntılardan yapısal hasar görmediği bildirildi. Pekala TOKİ konutları neden yıkılmadı? TOKİ tarafından yaptırılan inşaatlarda öncelikle yerinde zemin etüt raporu çıkartılıyor. Rapordan alınan datalar doğrultusunda başta Zelzele Yönetmeliği olmak üzere yürürlükteki tüm ilgili kanun ve yönetmeliklere nazaran projelendirilme çalışması yapılıyor. İmalatlar ise bu projeler doğrultusunda imal tekniklerine uygun olarak gerçekleştiriliyor. TOKİ, binalarda uyguladığı radye temel, tünel kalıp taşıyıcı sistem, yüksek beton dayanımı üzere sarsıntıya karşı tahlillerle binada oluşacak sarsıntıyı ve hasebiyle hasarı en aza indiriyor.
Camı bile kırılmadan ayakta kaldı
Yönetmeliklere uygun mühendislik açısından hakikat tabana gerçek bina biçiminde inşa edilen Kahramanmaraş Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İnşaat Mühendisleri Odası binası da etrafında yıkılan binalara karşın sapasağlam ayakta kaldı. Sarsıntının merkezi Kahramanmaraş’ta camı dahi kırılmadan sapasağlam duran bina, 100. Yıl Üniversitesi İnşaat Fakültesi Kısım Lideri Prof. Dr. Mucip Tapan’ın “Her tabana bina yapılabilir kâfi ki hakikat inşa edilsin” kelamını doğruluyor.
Sismik izolatör sarsıntıyı 5 kat azaltıyor
Binlerce insanın hayatını yitirdiği sarsıntılarda başta hastaneler olmak üzere birçok kamu binası yıkıldı ya da önemli hasar aldı. Malatya Bayan Doğum ve Çocuk Hastanesi, Elbistan Devlet Hastanesi, Adıyaman Komagene Kültür Merkezi üzere birtakım binalar ise yapılırken kullanılan sismik izolatör sayesinde sarsıntısı ayakta atlattı. Binaların kolon, temel yahut perde kısmına yerleştirilen sismik izolatör aygıtları, 5 ve üzeri büyüklüğündeki zelzelelerde, sarsıntının gücünü emerken, zelzeleyle yapı ortasındaki teması kesme özelliği sağlıyor. Sarsıntının şiddetini beş kat azaltarak binaları koruyan sistem, taban hareketinin denetimli olarak binaya aktarılmasına imkan veriyor.
‘Aslında yalnızca işini yaptı, vicdanı rahat’
Tüm bu yıkımların ortasından sağlam çıkan yapılardan biri de Hatay-İskenderun’da Aydın Dursun tarafından yapılan konutlar oldu. 1987-2002 yılları ortasında 50’den fazla bina inşa eden Dursun’un yaptıkları ortasında yıkılan tek bir bina bile olmadığı dikkat çekti. Aydın Dursun, her ne kadar etrafından teşekkür telefonları alsa da aslında kendisi fevkalâde bir şey yapmadığını düşünüyor. O’nun yaptığı herkeste olması gereken dürüstlük, ahlak ve bilim çerçevesinde düşünüp, şimdiki yaklaşımlardan bir tık daha kaliteli gereç kullanmak ve statik hesaplara nazaran biraz daha fazla demir kullanarak sağlam binalar yapmak. Yıkılmayan binalar albümünde fotoğrafıyla yerini alan binalardan biri de Kahramanmaraş’taki züccaciye dükkanı oldu.
Erzin gerçeği örnek olmalı
Depremlerin neredeyse büsbütün yıktığı, binlerce binanın enkaz yığını haline getirdiği Hatay’ın Erzin ilçesinde tek bir binanın yıkılmaması dikkatleri çekti. Sarsıntıdan önemli halde etkilenen Osmaniye’ye 20, Hatay’a 110 kilometre uzaklıktaki 42 bin nüfuslu Erzin’de can kaybı da yok. Her ne kadar Amanos Dağları’nın eteklerinde yer alması ilçe için bir avantaj olsa da Belediye Lideri Ökkeş Elmasoğlu’nun kendi tabiriyle ‘hiçbir kaçak yapıya müsaade etmemesi’ ilçeyi kurtaran kıymetli bir adım oldu. Zelzele ülkesi Türkiye’nin bu örnekleri çoğaltması için şartnamelere uygun, yer etüdünden projelendirmeye, materyal tedarikinden inşaat üretimine, yapı kontrolünden ruhsat müsaadesine kadar tüm kademelerindeki bileşenlerinin ‘ortak akıl’ etrafında birleşerek hareket etmesi gerekiyor.